İslam geleneğinde Belkıs ve Etiyopya efsanelerinde Makeda olarak bilinen Saba Melikesi, yüzyıllar boyunca tarihçilerin, teologların ve hikaye anlatıcılarının hayal güçlerini süslemiştir. Dini metinlerin ve folklorun dokusuna incelikle işlenmiş olan hikayesi kültürleri ve çağları aşar. Tarihsel bir figür olarak varlığı tartışılmaya devam ederken, bilgelik, zenginlik ve bilgi arayışının sembolü olarak mirası çeşitli kültürel ve dini bağlamlarda yankısını sürdürüyor.
Çeşitli Yönleri Olan Bir Miras: Kültürler Ötesi Kraliçe
Saba Melikesi'nin hikâyesi başlıca üç kaynaktan biliniyor: İncil, Kur'an ve Etiyopya efsaneleri. Her biri bu esrarengiz kraliçeye benzersiz bir bakış açısı sunuyor ve bu anlatıların kaynaklandığı kültürlerin değerlerini ve inançlarını yansıtıyor.
İncil Perspektifi
Kutsal Kitap'ta Saba Melikesi Krallar (1. Krallar 10:1-13) ve Günlükler (2. Günlükler 9:1-12) kitaplarında yer alır. Kral Süleyman'ın ünlü bilgeliğini sınamak için Kudüs'e giden büyük zenginlik ve bilgeliğe sahip bir hükümdar olarak tasvir edilir. Ziyareti dramatik bir hediye ve bilmece alışverişiyle geçer ve sonunda Süleyman'ın bilgeliği onu etkiler. İncil'deki hikâye, kadının Süleyman'ın büyüklüğünü ve ona bahşedilen ilahi bilgeliği kabul ettiğini vurgulayarak, İsrail'in Tanrısının yabancı bir kraliçe tarafından tanınmasını sembolize ediyor.
İslam Geleneği: Bilquis ve Hazreti Süleyman karşılaşması
İslam inancında Saba Melikesi Belkıs olarak tanımlanır ve hikâyesi Kuran'da, özellikle de Neml Suresi'nde (27:22-44) anlatılır. Bu anlatı onu, zenginliği ve halkının güneşe tapınmasıyla bilinen uzak bir krallığın güçlü bir hükümdarı olarak sunar. Bir Toy kuşu aracılığıyla ondan haberdar olan Süleyman, ona Allah'a ibadet etmeye davet eden bir mektup gönderir. Kur'an kıssası onun Süleyman'la tanışmak için yaptığı yolculuğa, Süleyman'ın onun karakterini ölçmek için tasarladığı testlere ve sonunda tektanrıcılığı kabul etmesine odaklanır. Belkıs böylece Süleyman'ın mesajının doğruluğunu kabul eden büyük bir bilgelik figürü olarak betimlenir.
Etiyopya Kültürü: Bir Hanedanın Doğuşu
Etiyopya geleneği, özellikle de Kebra Nagast'ta (Kralların Zaferi) ayrıntılı olarak anlatıldığı şekliyle, Saba Melikesi'nin mirasına başka bir boyut kazandırır. Bu anlatıda Saba Melikesi'nin adı Makeda'dır ve Süleyman'la buluşmak için çıktığı yolculuk, Etiyopya'nın ilk imparatoru olan I. Menelik'in doğumuyla sonuçlanır. Bu anlatı sadece İsrail ve Etiyopya tarihlerini iç içe geçirmekle kalmaz, aynı zamanda Etiyopya'yı yüzyıllarca yöneten ve Süleyman ile Makeda'nın soyundan geldiğini iddia eden Solomon hanedanını da kurar. Bu bağlantının Etiyopya kültürü, dini ve ulusal kimliği üzerinde derin bir etkisi vardır.
Saba Krallığı: Zengin ve Gizemli Bir Ülke
Saba Melikesi'nin krallığının kesin yeri uzun zamandır tarihçiler ve arkeologlar arasında tartışma konusu olmuştur. Bununla birlikte, yaygın olarak günümüz Yemen'i ve Etiyopya'nın bazı bölgelerinde bulunan antik Saba Krallığı ile ilişkilendirilir. Saba Krallığı, büyük ölçüde anahtar ticaret yolları üzerindeki stratejik konumundan ve kârlı tütsü ticaretini kontrol etmesinden kaynaklanan refahıyla biliniyordu. Sabailerin zenginliği ve gelişmiş altyapısı, özellikle de sofistike sulama sistemleri, çeşitli anlatılarda Saba Kraliçesi ile ilişkilendirilen ihtişam için makul bir zemin sunar.
Mistik Masallar: Dans, Baş Kesme ve Sembolizm
Geleneksel anlatıların ötesinde, Saba Melikesi'nin hikâyesi özellikle İslam ve Orta Doğu geleneklerinde mistik ve folklorik unsurlarla da zenginleştirilmiştir. Bu hikâyeler arasında, ana akım hikâyelerin merkezinde yer almamakla birlikte, karakterine sembolizm ve gizem katmanları ekleyen "dans" ve "baş kesme" testlerine yapılan atıflar da yer alır.
Zarafet ve Bilgeliğin Dansı
İslam folklorunun bazı yorumlarında, Süleyman'ın Belkıs'ın tepkisini gözlemlemek için cam bir zemin veya su havuzunu içeren bir test tasarladığı ve böylece gerçek doğasını ortaya çıkardığı bir hikaye vardır. Bu anlatılarda Melikenin zarafetini, duruşunu ve bilgeliğini vurgulayan bir şekilde dans etmesi veya performans sergilemesi sağlanır. Sembolik de olsa dans, Süleyman'ın karşısına çıkardığı zorlukları aşma becerisi için bir benzetme işlevi görür ve onun bilge ve anlayışlı bir hükümdar olarak ününün altını çizer.
Mistik “Baş Kesme”
"Kelle kesme" unsuru doğrudan Belqıs ile bağlantılı olmamakla birlikte, köklerini bir hükümdarın sadakati veya doğaüstü gücü test etmek için ayrıntılı yöntemler kullanabileceği belirli ritüellerde veya ezoterik yorumlarda bulur. Bazı hikâyelerde Süleyman'ın bir ritüelin parçası olarak bir horozun ya da başka bir yaratığın başını istediğinden bahsedilir. Bilquis'in hikâyesinin merkezinde yer almasa da, bu referanslar Süleyman ve sarayının etrafında gelişen mistik ve sembolik hikâyelerin zengin dokusunu yansıtmakta ve bazen bu hikâyelerin içine Belqıs de çekilmektedir.
Arkeolojik Kanıtlar ve Modern Yorum
Saba Melikesi'ni çevreleyen hikâyelerin zengin dokusuna rağmen, onun tarihsel bir figür olarak varlığını doğrulayan arkeolojik kanıtlar hâlâ bulunamamıştır. Saba Krallığı, Saba ile bağlantılı olarak, özellikle Yemen'de kapsamlı arkeolojik araştırmaların odak noktası olmuştur.
Marib: Saba Krallığı'nın Kalbi
Genellikle Saba'nın başkenti olarak tanımlanan Yemen'deki Marib antik kenti, Saba uygarlığı hakkında önemli bilgiler sunar. Kazılar, bazı akademisyenlerin Saba Kraliçesi dönemiyle ilişkilendirdiği ay tanrısı Almaqah'a adanmış büyük bir tapınak kompleksinin kalıntılarını ortaya çıkardı. Sabailer'e atfedilen bir başka mühendislik harikası olan Marib Barajı, krallığın tarım ekonomisini desteklemiş ve gelişmiş teknolojilerinin bir kanıtı olarak ayakta kalmıştır.
Kültürel Etki: Sanat ve Popüler Kültürde Saba Melikesi
Saba Melikesi'nin etkisi dini metinlerin ve tarihi spekülasyonların ötesine geçer. Sanatta, edebiyatta ve popüler kültürde güçlü bir sembol haline gelen Saba Melikesi, genellikle bilgelik, güzellik ve gücün kesişimini temsil eder.
Edebiyat ve Sanatta
Ortaçağ Avrupa edebiyatında Saba Melikesi sık sık tekrarlanan bir figürdür ve genellikle Süleyman ile entelektüel alışverişlerde bulunan bilge ve zengin bir hükümdar olarak tasvir edilir. Bu imge çok sayıda resim, heykel ve vitrayda ölümsüzleştirilmiştir, özellikle de Hıristiyan sanatında, genellikle Vahiy ve Mesih'in tanrısallığının Yahudi olmayanlar tarafından tanınması temalarıyla ilişkilendirilmiştir.
Film ve Modern Medyada
Saba Melikesi modern medyaya da girmiş, güzelliğini, gizemini ve siyasi zekasını vurgulayan filmlerde ve televizyon dizilerinde tasvir edilmiştir. Bu tasvirler genellikle onun hikayesini anlatan çeşitli geleneklerden unsurları harmanlayarak dünya çapında izleyicileri büyülemeye devam eden bileşik bir karakter yaratmıştır.
Sonuç: Belkıs'ın Süregelen Mirası
Saba Melikesi, ister Bilquis, ister Makeda ya da başka bir isimle tanınsın, hikayesi tarih, din ve folklorun etkileşimiyle şekillenen kalıcı bir figür olmaya devam ediyor. Sembolizm ve kültürel önem açısından zengin olan hikayesi, farklı medeniyetler arasında kimlik, güç ve bilgelik arayışının karmaşıklığını yansıtıyor.
Hükümdarlığına dair tarihi kanıtlar az olsa da, hikayesinin etkisi yadsınamaz. Saba Melikesi uzak bir diyarın hükümdarından çok daha fazlasını temsil etmekte; insanların bilgi arayışını, kültürlerin kaynaşmasını ve anlatıların zaman ve mekânı aşan gücünü içinde barındırmaktadır. Onda, çağlar boyunca yankılanmaya devam eden ideallerin ve özlemlerin bir yansımasını buluyoruz ve bu da onu tarihin en büyüleyici ve esrarengiz figürlerinden biri yapıyor.